Od 14 czerwca 2024 roku wchodzą w życie znaczące zmiany w zasadach funkcjonowania rynku bilansującego w Polsce. Zmiany te mają na celu generowanie nowych okazji biznesowych dla wytwórców, odbiorców oraz magazynów energii, jednocześnie stabilizując krajowy system elektroenergetyczny. W artykule omówimy szczegółowo, jakie zmiany zostały wprowadzone, jakie korzyści niosą ze sobą dla różnych uczestników rynku oraz jak mogą wpłynąć na przyszłość polskiego sektora energetycznego.
Rynek bilansujący – Podstawy i znaczenie
Rynek bilansujący, za którego organizację odpowiadają Polskie Sieci Elektroenergetyczne (PSE), jest kluczowym elementem krajowego systemu elektroenergetycznego. Jego głównym zadaniem jest zapewnienie, że energia dostarczana do odbiorców jest zgodna z wcześniej zakontraktowanym wolumenem. Uczestnicy rynku muszą dążyć do zbilansowania zakontraktowanych dostaw z rzeczywistym zużyciem energii, a wszelkie różnice są rozliczane na rynku bilansującym (RB).
Rynek bilansujący jest tzw. rynkiem technicznym, co oznacza, że nie jest miejscem handlu energią, lecz mechanizmem zapewniającym fizyczną realizację zawartych przez uczestników umów kupna/sprzedaży energii. Głównym celem jest bilansowanie w czasie rzeczywistym zapotrzebowania na energię elektryczną z jej produkcją w krajowym systemie elektroenergetycznym. PSE, jako operator systemu przesyłowego, odgrywa kluczową rolę w tym procesie, monitorując i kontrolując przepływy energii oraz podejmując działania mające na celu utrzymanie stabilności systemu.
Etapy reformy rynku bilansującego
Opracowany w 2020 roku plan wdrożenia reformy rynku bilansującego w Polsce został podzielony na dwa etapy, z których każdy miał na celu wprowadzenie istotnych zmian w funkcjonowaniu rynku.
Pierwszy etap
Pierwszy etap reformy, wdrożony z początkiem 2021 roku, obejmował otwarcie rynku bilansującego na nowe, mniejsze zasoby, w tym na wykorzystanie Demand Side Response (DSR). Zmiany te miały na celu umożliwienie większej liczbie uczestników rynku wzięcia udziału w procesie bilansowania, co przyczyniło się do zwiększenia elastyczności i efektywności rynku. Ponadto, wprowadzono zmiany w dostępie do usług systemowych, umożliwiając lepsze wykorzystanie dostępnych zasobów i technologii.
Drugi etap
Drugi etap reformy, który wszedł w życie 14 czerwca 2024 roku, wprowadza nowe mechanizmy pozyskiwania mocy bilansujących oraz implementację mechanizmu rezerwy operacyjnej (ang. scarcity pricing). Celem tych zmian jest dalsze zwiększenie elastyczności rynku oraz poprawa stabilności i efektywności systemu elektroenergetycznego.
Zmiany w drugim etapie reformy
Drugi etap reformy rynku bilansującego przynosi znaczące zmiany, które mają na celu poprawę funkcjonowania rynku oraz zwiększenie możliwości dla uczestników rynku.
Nowe mechanizmy pozyskiwania mocy bilansujących
Od 14 czerwca 2024 roku katalog usług bilansujących dostępnych dla Dostawców Usług Bilansujących (DUB) został rozszerzony i obejmuje:
Energię bilansującą
Moce bilansujące:
Rezerwa utrzymania częstotliwości w górę (FCRG) i w dół (FCRD)
Rezerwa odbudowy częstotliwości z aktywacją automatyczną w górę (aFRRG) i w dół (aFRRD)
Rezerwa odbudowy częstotliwości z aktywacją nieautomatyczną typu bezpośredniego w górę (mFRRdG) i w dół (mFRRdD)
Rezerwa zastępcza w górę (RRG) i w dół (RRD)
Te nowe mechanizmy pozwalają na lepsze zarządzanie zasobami energii oraz zapewnienie stabilności systemu elektroenergetycznego w różnych sytuacjach rynkowych.
Obniżenie progu mocy dla wytwórców
Jedną z kluczowych zmian jest obniżenie progu mocy dla wytwórców, którzy mogą składać oferty na rynku bilansującym. Nowe przepisy pozwalają na udział mniejszych wytwórców posiadających źródła o mocy minimum 0,2 MW, zamiast dotychczasowego progu 1 MW. Zmiana ta otwiera rynek bilansujący dla większej liczby uczestników, co przyczynia się do zwiększenia elastyczności i efektywności rynku.
Skrócenie okresów rozliczeniowych
Wdrażane jest również skrócenie okresów rozliczeniowych z 1-godzinnych na 15-minutowe. Ta zmiana ma na celu lepsze przełożenie sytuacji rynkowej na wycenę energii oraz umożliwienie bardziej precyzyjnego bilansowania popytu i podaży. Skrócenie okresów rozliczeniowych pozwala na szybsze reagowanie na zmiany w zapotrzebowaniu i produkcji energii, co jest kluczowe dla utrzymania stabilności systemu.
Nowe sygnały cenowe i ich wpływ
PSE przekonuje, że wprowadzane zmiany poprawią wycenę energii elektrycznej w czasie rzeczywistym, generując nowe sygnały cenowe dla wytwórców i odbiorców. Dzięki temu uczestnicy rynku będą mogli korzystać z tańszej energii w czasie nadwyżek oraz będą motywowani do zwiększania eksportu energii do sieci lub ograniczania zużycia w przypadku niedoborów.
Przykład zmian w cenach energii
W sytuacji nadmiaru energii, ceny na rynku mogą spaść nawet poniżej zera, jak ma to miejsce w Niemczech, gdzie ceny mogą spadać do minus kilkuset euro za megawatogodzinę. Z kolei w przypadku niedoboru energii, ceny będą rosły, co ma zachęcać do zwiększonej produkcji energii. Takie dynamiczne zmiany cen mają na celu lepsze dostosowanie produkcji i konsumpcji energii do aktualnych warunków rynkowych, co pozwoli na bardziej efektywne zarządzanie zasobami.
Rola magazynów energii
Nowe sygnały cenowe mają sprzyjać szerszemu wykorzystaniu magazynów energii. Magazyny te mogą pomóc w stabilizowaniu systemu energetycznego, zwłaszcza w czasie wieczornego wzrostu zapotrzebowania na prąd. Mogą one przechowywać nadwyżki energii wyprodukowanej w ciągu dnia przez fotowoltaikę i uwalniać ją w czasie większego zapotrzebowania.
Wpływ na rozwój technologii magazynowania
Zmiany te mogą prowadzić do większych inwestycji w magazyny energii, które staną się kluczowym elementem systemu energetycznego, pozwalając na lepsze zarządzanie nadwyżkami mocy. Wzrost liczby magazynów energii może również przyczynić się do większej integracji odnawialnych źródeł energii (OZE) w systemie elektroenergetycznym, co jest kluczowe dla osiągnięcia celów klimatycznych.
Przykłady zastosowań magazynów energii
Magazyny energii mogą być wykorzystywane na różne sposoby, w tym do stabilizowania sieci, optymalizacji kosztów energii oraz zwiększenia niezawodności dostaw. Przykładowo, magazyny energii mogą przechowywać nadwyżki energii wyprodukowanej przez farmy fotowoltaiczne w ciągu dnia i uwalniać ją w nocy, gdy zapotrzebowanie na energię jest wyższe. Mogą również pomagać w zarządzaniu chwilowymi spadkami produkcji energii z OZE, co pozwala na utrzymanie stabilności systemu.
Problemy z nadmiarem energii
W ostatnich tygodniach PSE wielokrotnie musiało redukować pracę farm fotowoltaicznych i wiatrowych z powodu nadmiaru energii. Jednocześnie ceny na rynku hurtowym i bilansującym pozostawały stosunkowo wysokie. Grzegorz Onichimowski, prezes PSE, wskazuje, że w nowej formule rynku bilansującego ceny będą bardziej elastyczne, co pozwoli na lepsze zarządzanie nadmiarem energii.
Przykłady redukcji generacji
W 2024 roku PSE zarządziło nierynkowe redysponowanie instalacji PV wielokrotnie, co pokazuje konieczność wprowadzenia bardziej elastycznych mechanizmów cenowych. Na przykład, w okresie Świąt Wielkanocnych redukcję generacji ze źródeł PV polecono trzy dni z rzędu. Takie działania są konieczne, aby zapobiec przeciążeniu sieci i zapewnić stabilność systemu elektroenergetycznego.
Skutki dla wytwórców OZE
Częste redukcje generacji energii z OZE mogą mieć negatywny wpływ na rentowność tych instalacji. Wytwórcy muszą być przygotowani na takie sytuacje i mogą rozważyć inwestycje w magazyny energii, które pozwolą na przechowywanie nadwyżek energii i jej sprzedaż w bardziej korzystnych warunkach rynkowych. Ponadto, dynamiczne zarządzanie generacją i konsumpcją energii może przyczynić się do bardziej zrównoważonego i stabilnego systemu elektroenergetycznego.
Zmiany technologiczne i nowe możliwości
Wprowadzenie nowych mechanizmów rynkowych i obniżenie progu mocy dla wytwórców otwiera nowe możliwości dla mniejszych graczy na rynku energii. Operatorzy systemów dystrybucyjnych, tacy jak Energa-Operator, wdrożyli nowe systemy wymiany informacji i przystosowali swoje procesy do obsługi 15-minutowego rynku bilansującego.
System WIRE 14.0
Energa-Operator zakończyła wdrożenie nowego systemu wymiany informacji o rynku energii, który obsługuje standard WIRE 14.0. Umożliwia on dostęp do dokumentów archiwalnych z poprzednich wersji standardów WIRE, co poprawia zarządzanie danymi i procesami bilansowania. Nowy system wymiany informacji jest kluczowy dla zapewnienia płynnej komunikacji między różnymi uczestnikami rynku oraz umożliwia bardziej efektywne zarządzanie zasobami energii.
Zdalna parametryzacja liczników
W ramach wdrożenia przeprowadzono również zdalną parametryzację skomunikowanych Liczników Zdalnego Odczytu (LZO) na 15-minutowy profil danych. Dla urządzeń niebędących LZO opracowano nowe Standardowe Profile Zużycia w oparciu o dane rzeczywiste pozyskane z liczników LZO 15-minutowych. Aktualnie na terenie działania operatora systemu dystrybucyjnego Energa-Operator zainstalowanych jest 2,45 mln liczników LZO z profilem 15-minutowym. Te zmiany pozwalają na bardziej precyzyjne monitorowanie i zarządzanie zużyciem energii, co jest kluczowe dla efektywnego bilansowania systemu.
Rekompensaty i przepisy dla wytwórców energii OZE
Prezes Urzędu Regulacji Energetyki (URE) przypomina wytwórcom energii OZE o możliwości zaliczenia przymusowo zredukowanej energii do realizacji zobowiązań aukcyjnych. W przypadku braku równowagi między popytem a podażą energii PSE może zarządzać nierynkowe redysponowanie jednostek wytwórczych.
Zasady rozliczania zredukowanej energii
Wytwórcy energii mogą przekazywać informacje o zredukowanej energii do URE, co pozwala na zaliczenie tej energii do zobowiązań wynikających z systemu wsparcia. Informację tę należy przekazać do URE w terminie 14 dni od daty wydania polecenia redukcji. Jeżeli wytwórca nie dotrzyma tego terminu, zredukowana energia nie zostanie zaliczona do realizacji zobowiązania wynikającego z systemu wsparcia. Przepisy te mają na celu zapewnienie, że wytwórcy będą mieli możliwość zaliczenia zredukowanej energii do swoich zobowiązań, co pozwoli na utrzymanie rentowności ich inwestycji.
Rekompensaty dla wytwórców energii
Właściciele instalacji, których obejmują ograniczenia, mogą wystąpić o rekompensaty. Ich wysokość ma odpowiadać utraconym przychodom ze sprzedaży energii, co wynika z unijnego rozporządzenia 2019/943 (art. 13 ust. 7). Rekompensaty te mają na celu zrekompensowanie strat finansowych poniesionych przez wytwórców w wyniku przymusowych redukcji generacji. Dzięki tym przepisom wytwórcy energii OZE mają większą pewność co do stabilności swoich dochodów, co może zachęcić do dalszych inwestycji w odnawialne źródła energii.
Wpływ na rynek energii w Europie
Zmiany na polskim rynku bilansującym mają również wpływ na szerszy rynek energii w Europie. Średnie ceny energii elektrycznej w Europie wzrosły w maju 2024 roku, a Polska znalazła się w czołówce krajów z najwyższą hurtową ceną energii.
Analiza cen energii
W maju 2024 roku średnia cena energii elektrycznej na Rynku Dnia Następnego (RDN) wyniosła dla Europy 65,51 euro/MWh, co stanowi wzrost o 14% w porównaniu z kwietniem. Polska odnotowała jedną z najwyższych cen na rynku spotowym – 85,76 euro/MWh, co jest o 31% wyższą ceną niż europejska średnia. W Europie kontynentalnej wyższe ceny na rynku spotowym wystąpiły tylko we Włoszech. Najwyższe ceny zanotowano w Irlandii – 107,71 euro/MWh.
Czynniki wpływające na ceny energii
Na wysokie ceny energii w Polsce wpływają różne czynniki, w tym wysokie koszty produkcji energii, ograniczenia w dostępie do taniego importu gazu ziemnego oraz niska dostępność odnawialnych źródeł energii. W ostatnim okresie głównym czynnikiem cenotwórczym dla kontraktu rocznego na 2025 rok pozostawała sytuacja na rynku uprawnień do emisji. Wzrost cen uprawnień do emisji CO2 prowadzi do wzrostu kosztów produkcji energii z konwencjonalnych źródeł, co przekłada się na wyższe ceny energii na rynku hurtowym.
Wprowadzenie zmian w funkcjonowaniu rynku bilansującego ma na celu poprawę stabilności i efektywności krajowego systemu elektroenergetycznego. Nowe mechanizmy cenowe, obniżenie progu mocy dla wytwórców oraz skrócenie okresów rozliczeniowych pozwolą na lepsze zarządzanie nadmiarem i niedoborem energii. Dodatkowo, zmiany te otwierają nowe możliwości dla mniejszych graczy na rynku energii oraz zwiększają rolę magazynów energii w stabilizowaniu systemu.
Zmiany te są odpowiedzią na dynamicznie zmieniające się warunki rynkowe oraz rosnące znaczenie odnawialnych źródeł energii. Wprowadzenie elastycznych mechanizmów cenowych pozwoli na lepsze dostosowanie produkcji i konsumpcji energii do aktualnych warunków rynkowych, co przyczyni się do bardziej zrównoważonego i stabilnego systemu elektroenergetycznego.
Jeśli jesteś wytwórcą, odbiorcą energii lub operatorem magazynu energii, teraz jest doskonały moment, aby zaangażować się w rynek bilansujący. Skontaktuj się z nami, aby dowiedzieć się, jak możesz skorzystać z nowych okazji biznesowych i przyczynić się do stabilizacji krajowego systemu elektroenergetycznego. Nie czekaj – dołącz do rynku bilansującego już dziś i korzystaj z nowych możliwości!
Comments